چالش هایی از یمن تا اوکراین در آرژانتین

به گزارش راهبرد معاصر؛ با شکل گیری بحران اقتصادی اواخر دهه 90 میلادی، کشورهای توسعه یافته جهان (جی 8) تصمیم گرفتند برای بسط مشارکت در حل مسائل جهانی و سهیم شدن اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه، گروهی بزرگتر شامل کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را ایجاد کنند. بحران های مالی و بدهی که از مکزیک آغاز شد و سپس در سال 1997 در آسیا و در 1998 در روسیه و سپس در آمریکا رخ دادند دلیل اصلی این تصمیم بودند. در آن سال ها اجلاس هایی با حضور نمایندگان 22 و 33 اقتصاد برتر دنیا برگزار شد تا نهایتا در سال 1999 جی 20 در برلین متولد شد و وزیر دارایی کانادا اولین رئیس این اجلاس بود. در ابتدا این گروه با حضور وزاری امور خارجه و روسای بانک مرکزی کشورهای عضو تشکیل جلسه می داد و ارتقای ثبات مالی جهان را مورد نظر قرار داشت اما از سال 2008 این اجلاس توسعه یافت و در دوسطح سران و وزرا (به همراه روسای بانک های مرکزی) برگزار شد و موضوعات مورد بحث نیز تنوع و دامنه بیشتری یافتند. در اجلاس این سال اعلام شد از این تاریخ نشست اصلی سران کشورهای ثروتمند، نشست جی 20 خواهد بود و این اجلاس جایگزین جی 8 می شود.

نشست جی 20 روزهای 30 نوامبر تا 1 دسامبر در بوینوس آیرس، پایتخت آرژانتین برگزار شده است، این اولین باری است که یک کشور آمریکای لاتین میزبانی این نشست را به عهده می گیرد. کشورهای عضو در تلاشند تا با همکاری با یکدیگر در زمینه سیاست های کلان اقتصادی و مالی همکاری کنند و از "حمایت گرایی" در تجارت و سرمایه گذاری جلوگیری کنند. در نشست امسال شرایط جدیدی بر وضعیت اقتصادی بین المللی سایه افکنده است. در برخی کشورها، به ویژه کشورهای توسعه یافته، شاهد روند رو به رشد پوپولیسم و یک جانبه گرایی هستیم. 

نشست سیزدهم سران کشورهای عضو جی ۲۰ در حالی برگزار شده است که اعضای این گروه در بسیاری از مسائل از جمله تجارت، مهاجرت و تغییرات آب و هوایی اختلاف نظر دارند. رئیس شورای اروپا، دونالد توسک در سخنرانی خود در این نشست، به موازات اشاره به مشکلات اقتصادی و از جمله به تجارت جهانی، به مسائل سیاسی و کانون‌های بحران‌زده جهان نیز اشاره کرد. رئيس شورای اروپا از جنگ یمن و همچنین دور جدید تنش‌ها در مناسبات بحرانی روسیه و اوکراین به‌مثابه مشکلات جدی لحظه حاضر سخن گفت. میزبانان اجلاس جی 20 طی دهه گذشته موضوعات متفاوتی را به عنوان محور نشست معرفی کرده اند. آرژانتین برای نشست امسال سه موضوع را پیشنهاد کرده است: اشتغال، ساخت و ساز زیرساخت برای رشد اقتصادی و توسعه پایدار صنایع.

اعضای جی 20

کشورهای جی 20 از کنار هم قرار گرفتن 19 کشور و اتحادیه اروپا شکل گرفته است. اعضای این گروه شامل کشورهای صنعتی و در حال پیشرفت و از این قرارند: آرژانتین، برزیل، استرالیا، چین، آلمان، فرانسه، بریتانیا، هند، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، کانادا، مکزیک، روسیه، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا. ریشه شکل‌گیری جی 20 به همایش‌های 7 کشور صنعتی برمی‌گردد. در ژوئن 1999 در شهر کلن آلمان، مهم‌ترین کشورهای صنعتی جهان در همایش خود تصمیم گرفتند تا برای پاسخ‌گویی به نیازهای جهان، گروه کشورهای بیست را ایجاد کنند.

علاوه بر این ها روسای برخی از کشورها و نهادهای بین المللی نیز به عنوان مهمان در این اجلاس شرکت می کنند. در بین نهادهای بین المللی معمولا اتحادیه کشورهای آفریقایی، روسای سازمان خاروبار و کشاورزی، بانک جهانی، سازمان تجارت جهانی، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، شورای ثبات مالی، سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل در این نشست ها به عنوان مهمان دائم حضور دارند.

نحوه عضویت در جی 20 چگونه است؟

برای عضویت در این گروه هیچ معیار رسمی مشخص نشده است و تنها به عبارت ثروتمندترین کشورهای جهان محدود شده و ترکیب آن فعلا بسته است و ترکیب اعضای آن از زمان تاسیس تا کنون تغییری نکرده است. همین مساله انتقادات بسیاری را به وجود آورده است. عده ای به ساختار غیر منصفانه آن انتقاد کرده اند و اینکه چرا به عنوان نمونه عربستان عضو جی 20 است اما کشورهای توسعه یافته ای بیرون از آن هستند و یا اینکه چرا ترکیب اعضا ثابت و غیر متغیر است و ملاک دقیقی برای تعیین اعضا مشخص نشده است.

وزیر خارجه نروژ در انتقاد از انحصار شکل گرفته در جی 20 گفت: «ترکیب اعضای این گروه را کشورهای قدرتمند مشخص کردند و این ترکیب ناعادلانه و ناموزون است. ما دیگر در قرن 19 زندگی نمی کنیم که سران کشورهای بزرگ نقشه جهان را بکشند و آن را تغییر دهند.»

همچنین اسپانیا به عنوان چهاردهمین اقتصاد جهان عضو دائم این گروه نیست و لهستان نیز که وضعیت مشابهی دارد به شدت از ساز و کار عضویت در جی 20 انتقاد کرده است.

اهمیت جی 20 چیست؟

در واقع تشکیل جی 20 آخرین دستاورد تلاش های پس از جنگ جهانی دوم برای افزایش مشارکت و همکاری در حوزه اقتصاد بین الملل و ثبات و توسعه مالی در جهان بوده است. تلاش هایی که پیش از آن به تاسیس، بانک جهانی، صندوق بین المللی پول و سازمان تجارت جهانی منجر شده بود. از این حیث این نهاد برای کشورهای توسعه یافته بسیار حائز اهمیت است.

همچنین اعضای این گروه دارای سهم بالایی از منابع جهان هستند. کشورهای عضو جی 20 در حدود 85 درصد از کل تولید ناخالص جهان و 80 درصد از تجارت دنیا را در اختیار دارند و از این حیث تصمیمات آنها می تواند بر اقتصاد بین الملل اثرگذار باشد. همچنین این کشورها دوسوم جمعیت جهان و نیمی از اراضی کل کره زمین را در اختیار دارند.

از نظر قدرت سیاسی در نظام بین الملل، هر پنج عضو دائم شورای امنیت که حق وتو دارند در این سازمان عضویت دارند و تقریبا نمایندگان تمام نهادهای سیاسی بین المللی مهم به عنوان مهمان در این اجلاس شرکت می کنند.

البته تصمیمات جی 20 و حتی بیانیه پایانی اجلاس الزام آور نیستند و ضمانت اجرایی ندارند اما توافق میان اعضای این گروه به معنی عزم قدرت های بزرگ جهانی برای پیشبرد هدفی خاص خواهد بود که به تحقق آن بسیار کمک می کند.

موضوعات مورد بحث در اجلاس جی 20 از گذشته تا به امروز

در آغاز این اجلاس موضوعات عمدتا حول توسعه پایدار و ایجاد رفاه، بازارهای انرژی، پیری جمعیت و اصلاح بانک جهانی و صندوق بین المللی پول متمرکز بود اما رفته رفته موضوعات جدیدی مانند مسائل اقلیمی و محیط زیستی، تروریسم، پولشویی، بحران های بین المللی و انرژی پاک نیز به مباحث اضافه شد.

طی سالیان گذشته در کنار مسائل ثابت توسعه پایدار، شرایط اقلیمی و تروریسم، مسائل مهم روز جهان در این نشست بین سران عضو جی 20 مطرح می شود و گاها طرفین بر سر موضوعات به جمع بندی و توافق می رسند.

امسال با توجه به فضای بین المللی، جنگ تعرفه ها، مسائل اوکراین، حضور بن سلمان و تغییرات اقلیمی از مهم ترین نکات مورد توجه نشست بوینس آیرس بوده اند.

چالش های نشست سیزدهم

بوینوس آیرس، به عنوان میزبان اجلاس 2018 جی 20، فضایی بسیار امنیتی پیدا کرده بود. همزمان عده ای از مردم آرژانتین در اعتراض به هزینه های سرسام آور برگزاری این اجلاس در شرایطی که رکود و سیاست های ریاضتی به جامعه فشار می‌آورد در محل اجلاس تجمع کرده بودند.

اما در داخل نشست جی 20 نیز فضا آرام تر از بیرون نبود و چالش های جدی بین رهبران کشورها در موضوعات مختلف پیش آمد. نخستین بمب خبری زمانی منتشر شد که در آستانه آغاز این نشست، ترامپ در اقدامی غیردیپلماتیک از طریق توئیتر، دیدارش با پوتین را لغو کرد. تصمیمی که به دنبال اختلاف نظرها بر سر مساله اوکراین اتخاذ شده است. همچنین یک روز پیش از این اجلاس وکیل دونالد ترامپ به دروغش به کنگره درباره نقش روسیه در انتخابات آمریکا اعتراف کرد که فشار بیشتری بر ترامپ در برابر پوتین وارد کرد.

1. جنگ تعرفه ها

اقتصاددان معتقدند، جنگ تجاری ایالات متحده و چین همچنان بزرگترین معضل بازارهای مالی جهان بعد از اجلاس جی 20 خواهد بود. انتظار می رود تعرفه های 10 درصدی مربوط به 200 میلیارد دلار واردات آمریکا از چین در ماه سپتامبر اعمال شود. چین نیز در اقدامی متقابل، بر 60 میلیارد دلار کالای آمریکایی تعرفه اعمال کرده است.

در همین راستا شی جین پینگ رییس جمهوری چین در حاشیه نشست، با دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، دیدار کردند. دیدار رهبران چین و آمریکا، در کنفرانس های بین المللی، همواره مرسوم بوده است، اما طی یک سال گذشته، این نشست های دوجانبه تحت تاثیر جنگ تجاری دو طرف قرار گرفته است. واقعیت آنست که مباحث تجاری به طور جدی بر روابط چین و آمریکا تأثیر گذاشته است. طی تماسی تلفنی در اوایل ماه نوامبر، دو رهبر ابراز تمایل مشترک خود را برای حفظ و توسعه پایدار روابط دوجانبه و گسترش همکاری اقتصادی و تجارت ابراز کردند. اما در عمل شاهد رشد تنش های اقتصادی بین دو طرف هستیم.

در این مورد ماری اونس تامسون، اقتصاددان ارشد در موسسه اندوسوز (indosuez)، می گوید: تا زمانی که مذاکرات دوجانبه بین چین و ایالات متحده وجود دارد، انتظار تشدید جنگ تجاری کاهش می یابد. تامسون معتقد است تدوین توافقنامه تجارت بین ایالات متحده و چین برای بازارهای سهام و اقتصاد جهانی حیاتی است. در عین حال تامسون احتمال افزایش تنش های تجاری چین و آمریکا پس از اجلاس جی 20 را منتفی نمی داند، و کاهش تنش ها را منوط به پیشرفت چشمگیر در مذاکرات رهبران دو کشور می داند. به هر حال آنچه مسلم است، چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، بزرگترین معامله گر کالا و یکی از سریعترین اقتصادهای در حال رشد جهان، نقش مهمی در عملکرد جی 20 بازی می کند.

گفتنی است تعرفه های ایالات متحده در سال 2019 به 25 درصد افزایش خواهد یافت. ترامپ همچنین تهدید کرده است که تعرفه های خود را به 267 میلیارد دلار کالاهای دیگر تسری دهد. این یعنی تمام صادرات چین به ایالات متحده. ایالات متحده از پکن خواسته که تعرفه های اعمالی بر کالاهای آمریکایی را کاهش دهد و دسترسی شرکت های آمریکایی به بازار چین را بهبود بخشد و به شکاف تجاری 375 میلیارد دلاری ترمیم کند. خواسته ای که چین تاکنون به آن عمل نکرده است. جنگ تجاری بسیاری از فعالان حوزه اقتصادی را نگران کرده است، زیرا استمرار آن می تواند به کاهش جهانی رشد اقتصادی منجر شود. این تنش ها همچنین نگرانی ها در مورد تشدید عرضه پول توسط بانک فدرال را افزایش داده است.

2. تغییرات آب و هوایی

همچون سال گذشته، مسایل آب و هوایی و زیست محیطی در دستور مذاکرات اجلاس آرژانتین قرار دارد. خروج آمریکا از توافق آب و هوایی پاریس و بدگمانی ترامپ نسبت به تاثیر فعالیت های انسانی و اقتصادی بر گرمایش زمین تردیدهایی را در باره احتمال دست یابی به تفاهم بر سر این بخش از بیانیه پایانی پدید آورده است.

3. بحراین اوکراین

تنش نظامی اخیر میان روسیه و اوکراین یکی دیگر از مسائل مورد بحث میان شرکت کنندگان در اجلاس جی 20 است. ولادیمیر پوتین که کشورش همچنان تحت تاثیر اختلافات با اوکراین با تحریم های اروپا و آمریکا روبرو است در سخنانی اعمال «تحریم های یکجانبه» را رویکردی باطل و بیهوده توصیف کرده و نسبت به گسترش سیاست های حمایتگرایانه اقتصادی و نیز نادیده گرفتن اصل برابری میان کشورها هشدار داده است. از سوی دیگر دوناد توسک، رئیس شورای اروپا با اشاره به وجود اختلاف های عمیق در میان اعضای جی 20 اعلام کرده است که در پی تنش اخیر میان مسکو و کی یف تحریم های اقتصادی اروپا بر ضد روسیه ماه آینده به طور قطع تمدید خواهد شد.

این بحران همچنین بهانه ای به دست دونالد ترامپ داد تا ملاقات از پیش برنامه ریزی شده خود با ولادیمیر پوتین را در لحظه آخر لغو کند. از سوی دیگر دوناد توسک، رئیس شورای اروپا با اشاره به وجود اختلاف های عمیق در میان اعضای جی 20 اعلام کرده است که در پی تنش اخیر میان مسکو و کی یف تحریم های اقتصادی اروپا بر ضد روسیه ماه آینده به طور قطع تمدید خواهد شد.

4. حضور ولیعهد سعودی

حضور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به عنوان میهمان در این نشست نگاه عمده رسانه ها و خبرنگاران را به خود معطوف کرده است.عربستان که پس از ماجرای قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد ریاض، همچنین ادامه قتل عام گسترده ی مردم بی دفاع یمن توسط ایتلاف تحت رهبری عربستان، با انتقاد شدید جامعه بین المللی مواجه شده تا جایی که حتی زمزمه هایی از برکناری وی نیز به گوش می رسید. نکته جالب در این میان ابراز تمایل بسیاری از سران کشورهای غربی برای گفتگو با ولیعهد عربستان در حاشیه نشست جی 20 است. ولادیمیر پوتین از جمله این رهبران بود. ترامپ هم که در قضیه قتل خاشقجی یکی از اصلی ترین حامیبان محمد بن سلمان بوده است، از دیگر چهره های سرشناس اجلاس جی 20 بود که با ولیعهد عربستان خوش و بش کرد، اما با وی گفتگوی رسمی ای نداشته است. بن سلمان همچنین با مکرون هم دیدار داشته است.

5. برگزیت

یکی دیگر از موضوعاتی که دو عضو اصلی جی 20 را به شدت تحت تاثیر قرار داده، بحث های مربوط به برگزیت می باشد. اتحادیه اروپا و انگلستان، از زمان رای گیری در مورد خروج از اتحادیه اروپا، وارد مسیری مبهم و طولانی از مذاکرات برای عملی سازی طرح خروج شده اند. با این حال با توجه به تاثیر گسترده ای که خروج بریتانیا می تواند بر اقتصاد اروپا و یورو داشته باشد، مسیله برگزیت را به یکی از چالش های بزرگ اجلاس 2018 جی 20 تبدیل کرده است.

بهره سخن

سران کشورهای شرکت کننده در حالی در نشست بوینس آیرس حاضر شدند و گفتگوهای تحت عنوان «توسعه منصفانه و پایدار» را آغاز کردند که دو موضوع مهم از همان ابتدا بر اجلاس امسال جی 20 سایه انداخته بود: نخست تهدید دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا نسبت به افزایش تعرفه های گمرکی بر واردات کالاهای چینی و دیگر بالاگرفتن تنش نظامی میان روسیه و اوکراین. علی رغم، حضور تعداد زیادی از سران برخی قدرت های جهان در نشست جی 20، به نظر می رسد این نشست هم مانند اجلاس های سال های گذشته نتواند به نتیجه ی ملموسی دست پیدا کند.

تمایل شدید به یک جانبه گرایی توسط رییس جمهور آمریکا، سبب شده تا، تلاش برای یازگشت به چندجانبه گرایی، در دستور کار سران جی 20 قرار گیرد. به دلیل همین اختلاف در برخی از مسائل مهم مربوط به تجارت و سرمایه گذاری، نشست "اپک" در پاپوآ گینه نو به موفقیت چشمگیری روبرو نشد. در این خصوص یک منبع در دولت آلمان در خصوص بیانیه پایانی سران جی ۲۰ در آرژانتین به رویترز گفته است: « امسال، سال خوبی برای چند جانبه گرایی نیست.». وی اضافه کرده است: مذاکرات خیلی خیلی دشوار است.»

فرانسه و انگلیس هم بر سر قیمت سوخت و جدایی از اتحادیه اروپا طی هفته های اخیر با مشکلات داخلی مواجه بودند و به گفته کارشناسان این نشست برای بسیاری از رهبران کشورها نقش کاهش فشارها را خواهد داشت. در مجموع با توجه به اختلافات جدی رهبران این کشورها بر سر موضوعات جاری، بسیار بعید است بتوان انتظار یک خروجی و توافق از آن داشت که بتواند تاثیری بر مناسبات اقتصادی جهان بگذارد. اختلافات اعضا بر سر بیانیه پایانی که عمدتا به مسائل تجارت جهانی و آب و هوایی مرتبط است نیز از همین مساله حکایت دارد، اگر چه آرژانتین از تلاش برای توافق اعضا بر سر بیانیه نهایی خبر داده است.